Biadomhnak
2015 June 08th ah khan, Malaysia ah fak ngai in lii a hninh caah minung 16 nunnak a rak liam. Cu lihnin cu, zeiruang ah dah a chuah, timi an hun cithlat colh ve. A phi an hmuhmi cu, ramdang tourist pawl nih an pathian (khuachia) umnak hmunlipi a simi Kinabula tlang par ah taklawng in 30-May-2015 i hmaan an i thlakmi ruang ah khuachia an thin a hun caah cu Lii cu an hninhter, tiah an ti. Cucaah, Malaysia mipi cu Kinabula tlang cung ah taklawng in hmaan aa thlami ramdang trourist pawl cung ah an thin a hung i takza tiang an rak cuai hna. A sullam cu, Malaysia mipi nihcun kha lio Lihnin kha an biaknak he pehtlaihnak an ngeihter, tinak a si. Cu bantuk an ruahnak cu, a dik maw? tiah scientist pawl hal hna u sihlaw..."dik hlah. Lihnin cu, cu ruang...kha ruang i a chuakmi pei a si ko cu", tiah a hei kan ti men ko hnga. A mak ko! Kan nih khrihfa biaknak zong nih hin, Lihnin hi kan biaknak he pehtlaihnak a ngeihter ve. Sihmanhsehlaw kan nih Lai miphun zumtu hna nih, Bible nih biapi deuh in Lihnin kong ah a kan cawnpiakmi tu kan nganh i a chim lomi tu biapi in kan thlir tawn. Cucaah tutan cu, Lihnin kong ah Bible nih a chim lomi zeidah kan chap tawn? Lihninnak nih zeidah hngalhter a kan duh, timi pahnih te hi hun zohti tuah hna u sih.
A. Lihnin Kong Ah Bible Kan Chap Tawnmi
Thawngtha chimtu tampi nih, "Jesuh Khrih nih ka rat lai caan a nai tik ahcun, Lihnin a karh lai" tiah a ti tiah kan chim pah tawn. Cu kan chimmi cherhchan in, nihin vawlei ah Lihnin a karh caah Jesuh Khrih rat thannak caan a nai cang, tinak a si, tiah mipi kan cawnpiak tawn hna. Cucu Bible nih a chim lomi a si. Lihnin kong ah Jesuh a chimmi vialte (Matt. 24:7, Mk. 13:8, Lk. 21:11) kan rel tik ah, "hmun zakip ah lihnin a tlung lai" ti cu a chim. Nain a rat thannak caan hmelchunhnak ah Lihnin a karh lai, ti cu a chim bal lomi a si. Cucaah Lihnin a karh caah Jesuh rat thannak caan a ngai cang, tiphun in thawngtha chim le midang cawnpiak hi i ralrin ah a tha. Vawlei mifim tampi nih, nihin vawlei ah lihnin a karh lo, lihnin tahnak (technology) a karh caah tam deuh kan hngalh khawh caah a si, tiah an ti cang. Cucu Bible he aa kalh lo. A duh ah va karh ko seh, a duh ah va karh hlah ko seh. Kan Bible nih a karh le karh lo ding kong a chim hrimhrim lo.
B. Lihnin Hmang In Pathian Nih Hngalhter A kan Duhmi
Bible nih hmailei caan ah a ra dingmi thil kong a chimnak hmun tampi ah Lihnin kong hi a telh chih ve lengmang. Cu hna cu, Biathlam 6:12-17; 8:5; 11:13,19; 16:16-21; Isaiah 2:19,21; 5:25; 24:19; Ezekiel 38:19,20; Joel 2:10; 3:16; Zechariah 14:4,5 hna ahhin rel khawh an si. Matt. 24:7, Mk. 13:8, Lk. 21:11 ah Jesuh zong nih ni donghnak caan kong he pehtlai in a chim ve. Bible nih a ra lai mi caan he pehtlai in, Lihnin a chimmi suallam kan fian khawhnak hnga ding ahcun, a luan ciami caan chung ah a rak cang cangmi kong a chimmi zoh hmaisa a herh. Zachriah 14:5, Amos 1:1 kan rel tik ah, "Siangpahrang Uzzaiah chan lio ah a rak tlungmi Lihnin" timi kan hmuh. Judah siangpahrang Uzzaiah kong hi 2 Chanrelnak 26 chung ah kan hmuh khawh. An nih hi, BC 791 in BC 739 tiang kum 52 chung Judah sianphrang a rak tuanmi a si. Hi siangpahrang chan lio i Lihnin kong hi vawlei thil hlun kong cithlattu (Archaeologist) nih a rak cang taktakmi a sinak tehte tampi an hmuh khawh. Vawlei tuanbia ah a cang taktakmi Lihnin a rak si. Cu Lihninh lio caan hrawng ahcun Judah ram ah Amos le Isaiah hna khi prohet an rak si. Cucaah kha lio caan i Judah miphun pawl nunning kong cu Isaih nih Dal. 2-6 karlak ah khin fiang tein a chim. An rak sual ngaingai lio caan a si. Prophet Amos zong nih Amos 4:11; 6:11; 9:1 hna Israel mipi nih an sualnak an i ngaichih i Pathian sin ah an kir lo ahcun, an cung ah Lihnin fakpi le dantatnak nganpi a tlun te lai nak kong cu hi Lihnin a tlun hlan kum 2 dan ah khan a rak chimh chung cang hna, timi zong kan hmuh fawn.
Sihmanhsehlaw Pathian prohet bia cu zeirel loin an rak um caah, Amos chim chung ning tein Lihnin fakpi nih a rak den hna khah! Hi Lihnin nih a rak den hna hi BC 750 kum hrawng si dawh a si. Cu hlan kum hnih BC 752 hrawng ahhin Amos nih ralrinnak a rak pek hna kha a si. Lihnin nih a den ko hna, sihmanhsehlaw Pathian hmai ah ngaihchihnak an ngeih kho hlei lo. Prohet Issaih nih BC 735 hrawng ah chaklei Israel pennak cu (Is. 9:8-11) ah, hrawh nan si lai, tiah ralrinnak a rak pek than hna asinain cu zong cu an ngai duh thiamthiam lo.
Cucaah Pathian nih an caah a chiahmi donghnak tantatnak cu Lihnin a tlun in kum 28 hnu BC 722 ah Israel pennak cu Assyria miphun sal ah a rak kuat hna. Assyrian sal tannak in Jacob fale 10 fonh in dirhmi Israel miphun cu an kir kho thai ti lo. An umnak ram ah Assyria cozah nih Gentile miphun an chiah hnawh hna i gentile mi nih an nu pawl an thit hna, tefa an ngeihpi hna; cucu Smaritian timi miphun an chuahnak cu a si. Hi miphun phun 10 hna hi an sal tannak in an kir khawh ti lo caah a tlaumi miphun 10 tiah auh an si thai. Cucaah kha lio Lihnin kha, a sualnak aa ngaihchih duh lomi Isreal miphun hna cung ah Pathian dantatnak a tlung cang lai, timi tlangautu a rak si.
Hi thil vialte an can dih hnu kum 250 hrawng ah Pathian prohet Zachriah nih hmai lei caan kong chimnak ah hi Lihnin kong hi a telh chih. Zachriah 14: 5 “Cu ni ahcun, Uzzaih Judah siangphrang a tuan lio i Lihnin in nan rak zam bantuk khan nan zam te lai" tiah a ti. (Uzzaih chan lio Lihnin a fakning a hngaltu hna nihcun, cu lio caan Lihnin ton ve than cu an duh ti lai lo) Zachriah nih, hihi Jesuh Khrih ratthan lai caan ah a cang te ding he pehtlai in a chimmi a si. Jesuh ratnaknak caan cu Pathian nih vawlei (misual dihlak) biaceihnak nih a zulh lai (Matt. 25; Biathlam 20). Cucaah Zachriah nih a chimmi Olive tlang a thencheutu zong hi Lihnin a si te lai, tiah zumh a si. Cu Lihnin nih cun, Uzzaiah chan lio Lihnin nih mipi sin ah tihnak a chuahter bantuk khan a chuahter te lai. Cucaah cu Lihnin cu Pathian nih an caah a chiahmi donghnak biaceihnak ngan an sin a phan cang lai, timi tlangautu a si ve te lai.
Asi ahcun, nihin Lihnin hna nih hin ta, zeidah a kan cawnpiak ve kun? Atu kan ton cuahmahmi Lihnin hna zong hi, zumtu ca ahcun tihnung Pathian, vawlei dihlak hmanh a hnin kho dihtu Pathian nih sualnak chung i ka um peng ko ahcun ka sualnak bia a ceih te lai, timi a kan hngalhtertu a si ve awk a si ko.
Naite kawlram Lihnin a tuartu hna nih fiang tein nan hngalh lai. Kei zong 2015 dongh lei i India/Nipal ram hrawng Lihninh lio ah khan voi khat cu ka rak tuar ve. Kan office chung kan um lio ah a hnin ciammam i ka khua ruah a har. Hi tluk tiang tiang in vawlei a vawr khotu hi zeidah a si hnga? timi biatak tein ka ruat. A donghnak ah, Pathian kut cat a si, ti kaa fiang than. Ka Pathian caah hin vawlei hi a va hme hringhran dah, timi ka lungthin ah a hung chuak. Cu bantuk Pathian tihnung biaceihnak chung ah ka tlak sualnak hnga lo, fakpi in ralrinnak a ka petu ah a cang. Cucaah Lii a hnih tik ah, Pathian biaceihnak tih a nun zia a kan cawnpiaktu le ralrin a kan petu a si awk a si. Nangmah le kei caah Pathian donghnak biaceihnak cu kir than awk a tha ti lomi meitili, Hell a si ko lai. Khamhnak na co rih lo ahcun, atu hi na ca ah caan tha a si.
