Wednesday 21 December 2016

"Merry Christmas" Cu "Happy Holiday" tiah thlen taktak an timh cang; zeitindah kan leh hna lai?


Tuzing ka email ka kau sin ah "Season's Greeting" timi cakuat kan CEO pa sin in ka hmuh. Kan hnu kum Christmas lai a ca kuat ka hun zoh tthan i "Merry Christmas" tiah a rak kan kuatmi ka hun hmuh colh. Khua phunphun ka ruat; zeiruangah dah "merry Christmas" tiah a kan kuat tthan ko hnga lo, timi biahalnak ka lungchung ah a hung chuak. Cun, ka rel tawnmi Cultural Commentary tialtu article update ka hun kau tthan i "should we wish others a Merry Christmas?" (Merry Christmas tiah midang kan ti hna awk a si maw?) timi capar ka hmuh tthan hui. Ka hun rel cuahmah lio ah, America president 45th nak dingah thim a si cangmi Donald J. Trump nih "American ram nih "Merry Christmas" ti hram kan thok tthan cang lai", a rak timi bia pawl kha ka lung ah an hung chuak cuahmah.

Zeiruang ko ah dah, "Merry Christmas" ti a si zungzal komi "Happy Holiday" tiah thlen an timh hnga?

"Merry Christmas" timi biafang tlau hi Khrihfa caah a poi maw?

tiah keimah le keimah biahalnak phunphun kaa tuah. Hi kong hi biatak thlak in na ruat bal ve dik maw? Tlawmpal in hun zohtii tuah u sih:

A. Zeiruang ko ah dah, "Merry Christmas" ti a si zungzal komi "Happy Holiday" tiah thlen an timh hnga?

Richard H. Schwartz timi pa nihcun,"Merry Christmas" ti a si zungzal komi ai-ah "Happy Holiday" timi hman hi ramkhel riantuantu nih an chuahpimi siloin American business community nih a chuahpimi a si. Sipuaizi leikap mit lawng a aumi hna nih, Christmas cu anmah ca miaknak chuahpitu ah mer an duh caah an thlenmi a si. Khrihfa a si lomi an customer vialte zong nih i phuhrunnak zeihmanh ngei loin, hi "holiday" (dinh ni) hi Khrihfa ta lawng a si lo, timi ruahnak an ngeih khawhnak hnga caah an thlenmi a si" tiah a ti.

Hi pa chimmi hi a dik ko ahcun, "Merry Christmas" hmang ti loin "Happy Holiday" hman hram an thawknak hi Khrihfa a si lomi an ngaih kan chiatter sual hna lai, ti phannak ruang ah a si, tinak a si hnga. Cu bantuk cawnpiaknak cu, atulio World Religion Council (WRC) nih an kalpimi ruahnak he aa lo ngai. WRC nihcun, "Mit chinh in thla na cam ruangah, biaknak dang caah siaremlonak a chuahpi ding a si ahcun, mit chinh loin thlacam ko. Jesuh min in thlacam ruangah, biaknak dang he i hawikomh khawh lonak cha cun, Jesuh min chim loin thlacam ko" tiah an cawnpiak cang. Biaknak dang theihthiamnak ngaih khawhnak ding a si poah ahcun, an huatmi le an rem lomi cu tuah hlah ko u sih, ti khi a sullam taktak cu a si.

Hi bantuk cawnpiaknak hi kei nihcun "zumhnak kal tak" a si, tiah ka ruah.Vawlei cung miphun dang hna nih, Khrihfa a hlutnak (christian value) an hmuh khawhnak hnga, kan Khrihfa phung ah hrelh awk ttha loin aa bentmi kan Ni-caan sunglawi hna pawl hi kan kilven peng a herh.

B. "Merry Christmas" timi thlau hi Khrihfa caah a poi maw?

Christmas cu tuah u, tiah Baibal nih nawl a kan pekmi a si lo bantuk in "Merry Christmas" timi hman ti lo cu "Sual" a si, ti khawh a si hnga lo. Sihmanhsehlaw "Christmas" cu vawleicung khrihfa nunphung, kan khrihfa value pakhat a si ve cang caah "Christmas thla" kan ti tawnmi December in "Merry Christmas" timi thlau cu, Khrihfa caah sunghnak ngan pakhat ah ka ruah. Zumlotu tam tuknak hmun ah a ummi Khrihfa chungkhar caah Khrihfa kan si hngalhter tthantu "Christmas" a si. Zumtlotu le khrihfa zumhnak a duh lomtu hna zong nih, Christmas cu Khrihfa hna caan a si, tiah lungsau tein kan thawngtha an kan  ngaihpiak caan a si, nu le pa caah Jesuh Khrih kong cawnpiaknak a ttha bikmi caan Christmas caan a si. "Christmas" timi biafang kan thlau ahcun Khrihfa caah sunghnak nganpi a si lai, tiah ka ruah. Christmas min a hlauh ahcun, thawh tthan zong hlauh an timh tthan te lai. Cu bantuk khrihfa nih kan ngeihmi ni-caan sunglawi hna, Khrih min-chuan in tuah awk pakhat hmanh kan ngeih ti lo ahcun, vawlei nih khrihfa cu dawpdolh in a kan dolh beh te lai.

Cucaah hi ca a relmi vialte cu, kan umnak ram le kan riantuannak zung nih "Merry Christmas" timi thlau an timh cuahmah ko zongah a vengtu le a thlaulotu si i zuam ko hna u sih, tiah thazaang pek kan duh hna. "Merry Christmas" timi thlau ruangah kan miak dingmi zei ka hngal lo; sungh dingmi tu tam deuh kan ngei.

Tuesday 20 December 2016

Khrihfabu Hruaitu Le Ramkhel Rian

                                  Khrihfabu hruaitu hna nih ramkhel rian ah i thlak ve hi a sual maw?
“Khrihfabu le Uknak aa dang tein um ding” (separation of Church and State) timi Baptist tlaihtleng ruang ah maw a si, ramkhel rian ah kan covo kan rak hngalh lo ruang ah maw a si, meithal le thonginn kan tih ruang ah dik a rak si, Chinram khrihfabu hruaitu hna hi ramkhel kong ah aw-aan kan ngei kho ruam lo. Nizan nai hrawng bal hin kan ral a hung tha pah deuh rua, khrihfabu hruaitu hna nih biatak nawn in ramkhel riantuantu thapeknak langhter hna kan hun hmang pah ve. Aung San Suu Kyi, democracy cozah nih uknak an tlaih chung ahhin, khrihfabu hruaitu hna caah ramkhel kong i thil thalo veve asimi lam pahnih a um. Cu hna cu, ramkhel kong ah daidup in um le ramkhel rian ah pil tuk luan, hna an si. Khrihfabu hruaitu nih ramkhel rian i tan an lak tuk hi khrihfabu caah hrawktu a si khawh bantuk in ramkhel kong pakhat hmanh i ceih duh lo zong hi miphun caah rawhralnak a si kho ve. Cucaah, nihin kan Chinram khrihfabu hruaitu hna nih kan sin a phan cangmi democracy cozah tang ah, zeitindah khrihfabu le ramkhel rian karlak ah balance kan tuah lai, ti hi biatak tein kan ruah a herh rua, tiah ka ruah.  
Kan Bible chung ah, khrihfabu hruaitu nih ramkhel rian ah i tel hrimhrim lo ding, timi nawlpek pakhat hmanh a um lo. ‘Khrihfabu le uknak aa dang tein um ding’, timi zong hi Bible nih a timi a si lo. Bible chan ahcun, biaknak le vawlei uknak cu thitchih an rak si. Cucaah Biakam Hlun siangphrang riantuannak kong chimnak poah ah, cu siangpahrang chan i Pathian prophet kong chim chih lengmang a si ve. Prophet cu siangphrang palhnak cawnpiaktu an rak si. Biakam Thar zong ah, uknak rian ah i tel lo ding phun in, chimmi a um lo. Jesuh zultu le zumtu hmaisa cheukhat hna zong, cozah riantuan an rak si ko hna. America ram president cheuhat zong khrihfabu ah zumtu tha taktak an si ko hna. Khrihfabu chung riantuantu an sinak nih ram ca riantuannak a kham hna lo. Cucaah khrihfabu hruaitu hna nih ramkhel rian ah vaa thlak ve hi sual a si hrimhrim lo. An dirhmun he aa tlak in i thlak thiamtu a herh ve. Zeicatiah minung cu nawlngeihnak sang tuk tlaih aa ziak lomi kan si caah, khrihfabu he uknak lei he pumpak/mibu pakhat nih an tlaih ahcun, nawlngeihnak hman sual a tam tuk lai. Biaknak le uknak kemh in an tlaih chihnak Tuluk ram le Arab ram cheukhat hna i biaknak kong ah hremnak le nawlngeihnak hman sual a tam ning mu. Khrihfabu tuanbia zong ah Roman Catholic nih biaknak le uknak nawlngeihnak an rak tlaih chih lio ah, zeitluk in dah an nawl ngeihnak an rak hman sual, ti cu kan hngalh dih. Vancung kainak ticket tiang in an rak zuar khah! Cucaah, Khrihfabu le uknak aa dang tein um ding, timi hi kaphnih caah thil tha cu a si ko. Sihmanhsehlaw cu cu, khrihfabu hruaitu hna caah ramkhel kong ceih, ramkhel riantuantu hna ruahnak cheuh le thazang pek hna hi sual a si, tinak a si hrimhrim lo. Mizoram ah MNF cozah nih diklonak in rian an tuan i an min a rak chia. Mizoram mipi nih, fakpi in cozah diklonak an rak phozar. Cu lio ahcun, khrihfabu hruaitu hna cu daidup in an rak um! Mizoram mipi nih, “zeiruang ah dah khrihfabu hruaitu hna nih zeihmanh nan chim ve lo”, an ti hna tik ah Mizoram khrihfabu hruaitu hna nih, “kan nih khrihfabu hruaitu cu midang sualnak kong chim ding kan si lo; dai tein um ding kan si” tiah an rak leh hna ti a si.

Kan ram ramkhel riantuantu hna nih diklo ngai in riantuan ve hna sehlaw, khrihfabu hruaitu hna nih “kan nih cu dai tein um ding kan si” tiah maw daidup in kan um ko hnga? Ramkhel kong cu kan ceih ding a si lo, kan ti kho hnga maw? A si lo ah, kan biaknak phung he aa kalhmi same sex marriage, abortion rights tbk. hna hi kan Chinram cozah nih fehter tim ve hna sehlaw tah, khrihfabu hruaitu kan dai ko hnga maw? Hi bantuk kong tete hi, kan khrihfabu hruaitu hna nih thuk deuh in ruah i a caan lio te ah, kan lungthin sersiam chung a hua cang. Ralkap uknak tang i kan rak daihdupmi kong ah i ngaichih awk a um lo; aw chuahnak nawl zong a rak um ve lo i mu! Asinain democracy uknak tang i kan daihdup ko ahcun kan i ngaichih te ko lai. Democracy ram dang hna ahcun, ramkhel kong ah khrihfabu hruaitu hna ralchia in an um sualnak hnga lo an ramkhel covo an hngalhter hna. Tahchunhnak ah, US ram federal law nihcun, democracy uknak tang ah khrihfabu hruaitu hna nih an ngeihmi ramkhel covo a tanglei bantuk hin an thenthiat piak hna:
  • Khrihfabu hruaitu nih amah pumpak in a duhmi party/pumpak a tanh khawh.
  • Sihmanhsehlaw khrihfabu min in party/pumpak tanh khawh a si lo.
  • Khrihfabu nih vote thlak lai ah, vote thlakning cawnpiaknak a ngeih khawh.
  • Sihmanhsehlaw khrihfabu min in ramkhel riantuantu phu ser khawh a si lo.
  • Pastor nih a pumpak in ramkhel party/pumpak  phaisa in bawmhnak a pek khawh.
  • Sihmanhsehlaw khrihfabu min in party/pumpak election caah phaisa pek khawh a si lo.
  • Khrihfabu le pastor nih a bu in siseh, pumpak in siseh thil pakhat khat kong ah duhnak/duhlonak (petition/lobby) tuahnak nawl an ngei etc. (Tahchunhnak ah, Palewa peng Rakhine ralkap nih an lak ding duh lonak langhternak minthut bantuk kha).
Hi nihhin, khrihfabu le uknak cawhnuk tung loin khrihfabu hruaitu hna nih ramkhel kong ah i thlak khawh ve nak lam a um ko, timi a langhter. Sihmanhsehlaw zalennak asang caah, khrihfabu hruaitu hna caah ralrin awk tampi a um. Kan zalennak hi upattlak kan sinak venhim buin hman ve a hau. Naite ah khan, US president aa cuhcuahmah mi Donald Trump nih US ram minak khrihfabu hruaitu tampi, inn hrenh chung ah meeting a tuahpi hna. Zei kong an ceih set hngalh a si lo nain, Trump nih president a tlin tik i thil pakhat khat tuahpiak ding biakamhnak pek zau in, vote pek a sawm hna a si lai, tiah lung hrinh an si. Trump he meeting a tuahmi minak pastor pawl cu, US mipi zong nih an ceih pah hna. “Zatlang thanchonak le dirhmun niam hna tanpi nak caah siloin phaisa an duh ruang ah a si; an Pathian riantuannak cu phaisa kawlnak men ah an hman caah a si” tiah Dr. Winbush hna nihcun a ti hna. Hi he pehtlai in tuanbia pakhat a um. 1990s hrawng ah khan US ram khrihfabu cheukhat nih, zatlang ah nun niam mi hna dirkamhnak phu (social justice movement) tuah hram an rak thok. Ngakchia zohhenhnak center, ritsi phunphun sal a tangmi zohkhenhnak le tar zohkhenhnak hna an tuah i cu an tuahmi ca ahcun, cozah sin ah bomhnak an hal. Cucaah atu US ram ah khin, federal fund a hmumi khrihfabu tampi an um hna. Cu bantuk cozah direct bawmhnak (federal fund) an hmuh hnu in, US ram (minak) khrihfabu dirhmun tampi aa thleng, ti a si. Ramkhel thli hran hoih in, a kalmi khrihfabu hruaitu an tam cang. Biakamnak pek in an duhnak lamkip i hruai khawh ding ah, ramkhel riantuantu nih an ruah cang hna. Cozah sin in direct bomhnak an halmi le an hmuhmi phunphun ruang ah, “biaknak lei hruaitu hna nih uknak lei riantuannak a dik lomi kong ah, aw an chuah ngam ti lo. Cu ruang ahcun, biaknak lei hruaitu hna caah khrihfabu lawnglawng hi ral tha tein thawngtha an chim ngannak hmun ah a cang cang; uktu hna sin ah an kaa an phau ngam ti lo” tiah Mr. Farrahan nih Donald Trump le minak pastor pawl meeting an ngeihnak kong he pehtlai in a chim.

Cu bantuk cu US lawng ah a si lo, kan pawng te ah a ummi India ram khrihfabu zong nih an ton ve cang. 2014 ah India ram Kerala state, Idukki district ah an rak tonmi pakhat hun chim hmanh ning. 1947 in India ram khrihfa nih India National Congress party cu an dirpi pengmi a si. Khrihfabu hna nih vote an pek ve hna bantuk in an duhmi an hal ve hna. Cozah bawmhnak in, khrihfabu nih hospital nganpi pi le fimcawnnak sianginn thatha tiang an ngeih hna. Cu an ngehmi thil lianngan hna kong ah, uktu sin in hnahnawhnak an ton sualnak hnga lo, khrihfabu hruaitu hna nih uktu pawl cu ziknawh an rak pek tawn hna. Sihmsnhsehlaw A.D 2006 hnu hrawng in, Congress party cu eihmuar ruang ah an min a hung chia; ningcang loin rian an tuan cang ai. Cu tik ah, ziknawh a rak pe tawntu India khrihfabu hruaitu hna cu an mipi caah an aw an chuah ngam ti lo; phuhrunnak in an khat! Cu lawng siloin, minchiatnak in a khat cangmi Congress nih cozah an ser khawh ti lo tik ah, hodah kan i bochan lai? Ho dah a kan veng himtu a si lai? timi kong ah fakpi in khrihfabu an lungre a rak thei.

Chin miphun kan thazang cu khrihfabu a si caah, uktu nih dikhman loin rian an tuan tikah khrihfabu hruaitu hna aw an chuah ngam lo ahcun, kan mipi aiawh in a dirtu ding dang kan ngei ti lo. Cucaah a hram thok tein lungfim tein, kan um a herh. Bomhnak hmuh duh ruang ah, khrihfabu nih party le MP dirpi mi ngeih bal lo ah a tha. Khrihfabu nih cozah sin ah ziknawh in bawmhnak hal sual lo a herh. Khrihfabu hruaitu hna zong nih khrihfabu caah uktu hna sin in, thil hal khawh hi uar tuk lo ah a tha fawn. Zeibantuk ramkhel riantuantu hmanh nih, thil tuahpiak ding biatiamnak pek i an duhmi paoh tuahter khawh phun ah khrihfabu le a chung hruaitu hna hi an kan ruah awk a si lai lo. Minung le party siloin diknak phung (principle of justice) tanh in kan dir peng ahcun, dai tein um khawh lo caan a tampi te lai. Cucaah upattlakmi kan sinak hi ramkhel riantuantu hna sin ah zuar lo in, i chiah peng hna usihlaw a herhnak zawn ah zeibantuk uktu le party paoh thil dik ruang ah, ral tha tein, a sawh chih ngamtu khrihfabu hruaitu si i zuam hna u sih. Ramkhel kong a simi poah ah khrihfabu hruaitu i thlak dih a hau lem lo; ramhel rian hrimhrim a tuanmi nih an buaipi ko. Sihmanhsehlaw mipi aiawh in aw chuah a herh caan ah, aw chuah kho ding kan si ve ko. Kan ram democracy cozah tang ah mipi, ramkhel riantuantu le khrihfabu hruaitu dinnak kong ah luhoih khat in kan kal khawh ahcun, kan Chinram cu Eden dum thar ah kan ser khawh lai.
Note: Hi capar hi Chin Digest Vol2 No2 ah chuah cangmi a si. Lai miphun lakah hi capar kan herhnak hi a tthang chin lengmang in ka ruah caah re-post ka tuahmi a si.

Thursday 15 December 2016

"Xmas" timi biafang hi Satan hriamnam cu a si taktak maw?

Biadomhnak:

"X'mas timi biafang hi, Khrihfa nih kan hman hrimhrim awk a si lo" tiah fakpi in a au pitu Pathian mi hman le mibuu tampi vawleicung ah an um.

The New York Times, The Times, The Guardian, le BBC hna nihcun "Xmas" timi biafang cu Khrihfa nih kan hman lo ah a tha, tiah an ti. Evangelist minthang Franklin Graham le CNN thawngzamhnak riantuantu minthang Roland S. Martin zong nih "Xmas timi biafang cu kan hman hrimhrim awk a si lo", tiah an ti ve. Cu bantuk in "Xmas" biafang hman a duh lomi hna nih, "Xmas" timi biafang hi zumlotu hna nih "Christ" biafang hi tlauter an duh caah, "Xmas" tiah an tialmi a si, tiah an ti. Cucaah "Christmas" ti loin "Xmas" kan hman ahcun, khrihfa nih kan ngeihmi biaknak puai sunglawi "Christmas" chung in Jesuh Khrih (Christ) hloh riangmang i vawlei puai sawhsawh ah serpiak a kan timtu Satan riantuannak va dirpi le va ttanpi khi a si, tiah an ruah. 

Asi ahcun, "Xmas" timi biafang cu, cu tluk luammam in ttih a nungmi biafang cu a si taktak maw? Nang ta zeitinda na ruahning a si ve? tawi tein ka hmuh khawh tawk in ka hun fianter lai i nan ruahning cio a tangah comment nan pek khawh.

A. "Xmas" timi biafang hi zumtlotu thawkmi a si lo

"Xmas" timi biafang hi zeitik set in dah hman thawk a si, tihi hohmanh nih fiang tein hngalh khawh a si lo. Micheu nih kum zabu 1st (1st century) AD in aa thawk cang, tiah an ti. Sihmanhsehlaw fehtertu tehte ttha zeihmanh an ngei kho lo. Micheu ve nih, kum zabu 13th (13th century) in aa thawk, tiah an ti ve. Nain an nih zong cu, fehtertu tehte ttha zeihmanh an ngei kho ve lo. Ahohmanh nih el awk ttha loin, a fiangmi pakhat cu "Xmas" timi biafang zapi sin ah biatak tein hman a sinak cu "kum zabu 15th" (15th century) ah a si, tihi a si. 

Kum zabu 15th lio, A.D 1436 ah khan, Germany pa Johannes Gutenberg nih cauk print nak seh a rak ser. Cucu vawlei nih a voikhat cauk print nak seh a hmuh a rak si. Hi lio caan ahhin, kut in hnuh chawm mi catialnak seh (type) in ca ttial a rak si caah, catial man a rak fak taktak. Cucaah zei ca an ttial poah ah, a tawi khawh chung tawi le a fiang ttungmi in ttial an rak i zuam. Hi lio caan hrawng ahhin, atu ni tiang kan hmanmi a tawinak in ttialmi (short-form/abbreviation) hi biatak tein hman hram an rak thawk. Cu caan cu "Xmas" timi biafang biatak tein Khrihfa cauk ah hman hram an thawk caan zong a si ve.

Kha lio caan Khrihfabu zong nih, tawi deuh tein le a fiang tthiamthiam ttung in ca tial an duh caah "Christ" a-iawh ah "X" hi biatak tein an rak hman ve. Cu ti cun, News paper le cauk chuahnak kip nih "X" cu Christ ai-awh ah a phunphun in an hun hman cang. Tahchunhnak ah, "Christian" ai ah "Xian" an hman i "Christianity" ai-ah "Xianity" an rak hman. Cu ti cun, "Christmas" ai ah "Xmas" timi hman zong cu zapi cohlanmi (theihthiammi) ah a hung cang i Canada ram hna ahcun A.S 1898 ah "Xmas" hi post (sateih) cakuatnak ah cohlanmi a si, tiah fianternak zong an rak tuah.

Khah, a pakhatnak i kan hngalh awk ah ka duhmi cu, "Xmas" timi biafang hi nai tein zumlotu nih Khrihfa phung hrawhnak caah an sermi a si hrimhrim lo. Cucaah nihin Khrihfa nih ral ttih in ttih i hring doh in doh awk biafang a si lo, tihi a si.

B. Christ aiawh ah "X" hman cu Khrihfa tuanbia nih a fehtermi a si

Khrihfa tuanbia ah, tuanpi in Khrihfa mi hna nih "Christ" ai ah "X" an rak hmannak hmuh khawh a si. Kum zabu 1st le 3th karlak ah, Khrihfa hmelchunhnak (symbol) cu "Chi-rho" tiah an rak auh. "Chi-rho" timi cu Greek biafang "Xpristos" (Christ) tiin lakmi a si. "Xpistos" biafang i a hramthok pahnih "X" (Chi) le "P" (Rho) khi hmun khat ah an ttial i cucu "Chi-rho" tiah an auhmi khrihfa hmelchunhnak cu a si. Hi khrihfa chingchiahnak hi A.D 313 ah Rome siangpahrang Constantine nih langhnak ah a rak hmuh i ral teinak caah a rak hmanmi "hmelchunhnak" kha a si. Chim duhmi cu, kha lio zongah khan, "Christ" ai-ah "X" an rak hman cang. 

A dang pakhat cu, Rome pennak tang khrihfa hna nih hmelchunhnak ah an rak hman vemi "Nga-zuk" te kha a si. Zeiruang ah dah, Khrihfa nih hmelchunhnak (symbol) caah "Nga-zuk" an rak hman, timi kan zoh hmanh lai. Ngak (fish) timi hi Greek holh in "ichthus" ti a si. "Jesuh Khrih Pathian Fapa Khamhtu" (Jesus Christ Son of God Savior) timi Greek holh in an biafang pakhat cio i aa thawknak cafang pakhat cio an lak tikah "ichthus" timi  a chuak. Cucaah "Nga-zuk" cu "Jesuh Khrih Pathian Fapa Khamhtu" timi langhternak caah an rak hman. Hi kaa zong ahhin, "Christ" ai-ah Greek biafang "X" an rak hman tthan.


Khah, za lak kan langhter cang bantuk in "Xmas" timi Greek biafang "Xpristos" in a rami a si; mirang nih "Christ" an timi hi Greek biafang "Xpristos" tiin a ra chinmi a si ve. 

Cucaah a par lei a simi mirang biafang "Christ" hmang loin, a biahram zong a si i Khrihfa hmaisa hna zong nih "Christ" ai-awh ah an rak cohlan i an rak hman ve ko mi "X" hman ruang ah "Xmas" cu khachia thilri ah kan ruah ahcun kan palh ngaingai hnga. Zeiruang ah dah, "X" an rak hman timi hngalh fian ahcun "Christmas" le "Xmas" aa dan lo zia kan fiang ko lai. "Xmas" tiin aa ttial ruang ah kan Lai tuakpi in "ex-mas" tiah rel awk a si lo; Greek biafang "X" (Ch aw a ngeimi) lungthin ah chiah-chih buin "Christmas" tiah rel tthiamthiam awk a si lai.