Monday 22 December 2014

Nau Hrawh Hmang Pawl Hi Pathian Nih Zeitindah A Tuah Hna Lai?



Part III

Nau Hrawh Cu Phun Tampi In Baibal Nih Sual A Phawt:

1.  Nu Paw Chungnau Hrawh Cu Sualnak Ngeilo Thisen Chuah A Si:
Deutronomy 27:25 “Sual palhnak ngei lomi thisen chuahtu cu, chiat si seh” tiah kan hmuh. Nu paw chungnau tluk in sualpalhnak ngei lomi ho tal an um hnga maw? Cucaah sual-palhnak ngei lomi nu paw chungnau hrawh cu Pathian nih sual a phawt!


2. Nu Paw Chungnau Hrawh Cu Jesuh Pekmi Sui Phung He Aa Kalh:
Matthew 7:12 “Midang nih ka cungah tuah hna seh, ti na duh bantuk in, midang cung zongah va tuah ve,” tiah kan hmuh. Kan mah lakah hin, nung pa hrim in thih si pek, lu hmeh-that, le rialdip cu a duhmi kan um hnga maw? Ahohmanh kan um lai lo. Nun tial mal kan duh dih cio. Cucaah nunnak tling a ngei ve mi paw chungnau thah cu, mi dang zong nih kan cungah an tuah dingah kan duh bak lomi a si caah, kan ngol awk a si.

3. Nu Paw Chungnau Hrawh Cu Pathian Thiltuahmi Hrawhpiak A Si:
Khrihfa catial thiam Rick Warren nihcun “Nu le pa nih accident in fa hrin khawh a si sihmanhsehlaw zeibantuk fa hmanh accident in a chuak lo: an chuah cu Pathian tinhmi ning in a si”, tiah a ti. Na paw chungnau aa sem khawh kha Pathian nih a onh caah a si. Cucaah aa sem cangmi nau hrawh cu, Pathian program hrawh he aa khat.

4. Nu Paw Chungnau Hrawh Cu Ningzahnak le Ngaichihnak Chuahtertu A Si:
Nau aa hrawk mi 100 lakah minung 99% cu an i ngaichih, tiah cithlattu hna nih an chim. Ngakchia an hmuh poah ka fa kha rak hrawk hlahning law, zeitluk dah a hai si ve cang hnga? etc. bantuk ruahnak an lungah a chuak peng, ti a si.  Nau aa hrawh balmi na si ahcun hun iruat ve hmanh. Ngaichihnak te na ngeih caan cu a um hrimhrim lai. Ngaichihnak lawng siloin hohmanh nih theihpi lomi chung nun ah, sual phuhrunnak an ngei peng, ti a si. Sual phuhrunnak ngeih cang hnu ahcun Pathian leiah ral tha tein kar hlan khawh a si ti lo. Satan rap nih an foih cang! Baibal nih hi dirhmun hi phanhter a kan duh bak lomi a si. Cucaah a caan luan hlan teah kan hrial a hau!


5. Nu Paw Chungnau Hrawh Cu Minung Nunnak Man Zeirel Lo A Si:
Pathian nih hin minung kan nunnak man hi a sang tuk ah a chiah zeicatiah minung a mah muisam kengin sermi kan si. Biakam Hlun a Nawlbia kan zoh tikah “mi dang a thattu cu thah si ve seh”, (Exo. 21:12; Num. 35) tiah kan hmuh. Hi tluk in a ngeitu Pathian nih man sangah a chiahmi nau nunnak hrawh cu Pathian nih nih man sung tukah a ruahmi man ngei loah va tuah khi a si. Baibal nih a duh bak lo!

6. Nu Paw Chungnau Hrawh Cu Dawtnak Lungthin Ngeih Lo A Si:
2 Timothy 3:3 ni donghnak ni misual pawl kong chimnak kan zoh tikah “Ni donghnak ahcun zangfahnak le zawnruahnak lungthin a ngei lomi an chuak te lai”, tiah a chimmi kan hmuh. Hihi holh dang ahcun natural affection/love tiah a ti. A sullam cu nuhrinnak le kan minung sinak hrimhrim in kan ngeih awk asimi dawtnak/zangfahnak khi a si. Cucaah mah thisen chungin aa semmi nau tthah cu, minung nih a ngeih awk asimi dawtnak lungthin ngeih bak lo khi a si ko.

7. Nu Paw Chungnau Hrawh Nih Sualnak Phun Dang A Karhter:
Nungak pakhat nih accident in nau a pawi sualmi  a hrawh tikah a hung zultu ding sualnak cu lakfa dang pawi tthan i ihrawh tthan, nupa sualnak phunphun tuah chapnak le uiretnak phunphun a chauhtertu a si. Nu tung pawl nih an paw chungnau an thah tikah pasal he tthennak tiang a chuahpi khawh etc. Cucaah Nu Paw Chungnau Hrawh Cu sualnak karhter riantuan zong a si fawn.

8. Nu Paw Chungnau Hrawh Cu Zumhnak Ngeih Lo A Si:
Rome 14:23 “Zumhnak in tuah lomi poah cu sual a si”, tiah kan hmuh. Cun Hebrew 11:6 ah “Zumhnak tel lo in Pathian lungton khawh a si lo” tiah kan hmuh tthan. Nangmah nihcun ka si a fak tuk ruangah nau cawn kho ding ka si lo, hrawk ko ning, nau ngeih ka duh rih lo nain ruah lopi in nau kan cuang sual, tbk. in a phunphun chuanlam ser awk na ngeih ko lai. Zeibantuk chuanlam hmanh va ser law na pawi cangmi nau tthah tiang na phakmi tu cu zumhnak na ngeih lo caah a si ko. Cucaah kan mah leikap harnak le lungretheihnak ruangah, Pathian program in, kan pawi cangmi nau kan thah ahcun kan nau nunnak ngeitu Pathian, zeihmanh ah kan rel lo bak a si ko.


 Nan harsat tuk ruangah nau hrawh naa timh sual ahcun Pathian a mah aa bochan ngammi hna caah biakamnak a sermi kha philh hna hlah. Ram lak zu le va hmanh a venghimtu Pathian kan ngei hih! Nau pawi ka duh rih lo nain ruah lopi in ka pawi sual caah kaa hrawh lai, timi ruahnak a ngeimi hna nan um sual maw? Nangmah na duh rih lo ruangah cun maw, Lai cu na nawn ko hnga? Na pawi cangnau nunnak na hmaizahnak le zangfahnak  nih khan na duhnak cu a tei awk a si. Ka tlangval he tthitum loin kan pawi sualmi a si caah kaa hrawh lai, tiah khua ruatmi nan um sual maw? Thitumhnak biakam loin nupa sualnak ruangah na sualnak kha ingaichih i sualngaihthiamnak tu hal loin maw, a ngan chinchin mi Lai nawn sualnak cu naa chap lai? Nangmah hna thianak ruah ahcun maw na paw chung nau cu na hai thah men ko hnga! Na thah ahcun na chan chung sual phuhrunnak le ningzahnak nih an zulh peng cang lai. 

Na sualnak ingaichih in thlacam law,  na tlangval pa kha rak ka thi, tiah tha tein nawl ko. An tthit ahcun a tha sihmanhsehlaw an tthit duh lo ahcun, zumhnak in na fa cu nangmah tein hring ko. Cucu Pathian hmai ah kan palhsual mi thil ruangah dantatnak in ngamnak zumhnak, ti khawh a si ve. Minung hmai ningzahnak nak in Pathian hmaizahnak kha hmai na sakter/tih deuh caah Pathian nih  thlauchuah an pek ko lai.
Asi ahcun, tutan capar rel hlan ah nau aa hrawk cangmi hna pawl tah, zeitindah nan si kun lai? Pathian nih zeitindah an tuah hna lai?
A sual lio bakah an tlaih minu, Judah mipi nih sual an phawt lioah khan Jesuh nih zeitindah a rak leh hna kha?


John 8:11 ahcun “mi nu, sual an phawtu cu an um ti khun lo maw? Kei zong nih sual kan phaw ve lo. Kal law, hi hnu cu va sual ti hlah” tiah Jesuh nih a sual lioah an tlaihmi nu sinah, a timi kan hmuh. “Hi hnu” timi hi mirang ahcun “from now on” tiah a ti. A sawh duhmi cu Jesuh he an iton caan thok khan…sual ti lo ding, tinak a si. Cucaah dawtmi u le nau hna hi tluk taitai in sual ngan a rak si na rak hngalh lo ruangah na tuahmi zong a si kho men sihmanhsehlaw hi capar na rel caan thok cun na hngalh fian cang caah, na tuah cangmi kongah ngaichihnak he Pathian sinah ngaihthiam hal law, hi hnu in ka nun chung ka tuah bal ti lai lo, tiah Pathian sinah biakamnak tuah colh ve hmanh. Na thlau cangmi lunglawmhnak na sinah, a kir tthan lai!   

Wednesday 17 December 2014

Nau Hrawh Hmang Pawl Hi Pathian Nih Zeitindah A Tuah Hna Lai?


                                                                                Part II

 Nu Paw Chung Nau Nunnak Kongah Baibal Nih Zeitindah A Chim?  

 

“Fapawi nu” timi hi kan Baibal ah 27 a lang. English to Chin dictionary nih ‘nu paw chung i nau minung a tling rih lomi’ tiah a lehmi “fetus” tihi kan Baibal ah voikhat hmanh a lang lo.


Luke 1:36-41 ah Baibal nih Elisabeth paw chung naute kong a chim mi kan hmuh. Hika ahhin Baibal nih fiang tein, Elisabeth pawi mi cu Greek biafang in μωρό” tiah auh a si. A sullam cu “ngakchiate=babe” tinak a si. Jesuh cawrawl kuang chung a chuah hnuah Pathian nih hi μωρό=ngakchiate” timi biafang tthiam thiam hi hmangin a auhnak (Luke 2:12,16) ah kan hmuh. A chuak rih lomi Elizabeth paw chung nau, auhnak biafang le a chuak cangmi Jesuh auhnak biafang cu aa khat bak in Baibal nih a hman. Cucaah a fiangmi cu, Pathian mithmuh ahcun hrin cangmi ngakchia le pawi liomi ngakchia cu, minung sinak ah, an dirhmun aa khat bak. Nunnak ngeimi minung veve in a hmuh ko hna, tihi a fiang.

Ngakchia chimnak biafang dang pakhat “bawhte” timi hi Lai miphun nih kan ngeih rih. Hi biafang hi mirang nih “infant” tiah an ti i Job 3:16 ah kan hmuh. Job nih Infant=baawhte, timi biafang hi a nu paw chungah a rak um lio dirhmun chimnak ah, a hman ve. Hihi a chuak rih lomi le a chuak cangmi bawhte aa khat in Baibal nih a hmuhnak tete pakhat a si ve. Baibal nih nu paw chungum nau hi, a chuak cangmi ngakchia/bawhte he a danternak pakhat hmanh hmuh a si lo.

David siangpahrang pa nih “ka nu nih a rak ka pawi ah khan, misual ka rak si cang” Psam 51:5, tiah a ti. Hika ahhin David siangpahrang pa nih personal pronoun “I=ka” a hman. A sullam cu a nu paw chung a um lio ah khan, thitom sawh men siloin, personal pronoun (minung tling) a rak si cang, tinak a si.

  
Pathian nih prophet Jerimiah kha “paw chung i kan ser hlanah kan hngalh cang i na chuah hlanah kan thianter cang” tiah a rak ti (Jerimiah 5:1). Pathian nih nu paw chungum naute hi upa pehtlaih bantuk in a pehtlaihnak kong fiang tein, hi nih hin a kan cawnpiak.

Pathian nih Moses hmangin Israel mipi caah zulhphung a rak serpiak hna lio zongah khan, nau pawi nu kong hi felfai tein a rak telhchih. Nau pawi liomi nu a fa thih lak in a khawngtu cu, nunnak caah nunnak, timi phung ningin dantat a si hrimhrim lai, tiah Exodus 21:22-23 (holh dang Baibal ning in) ah kan hmuh.
A cunglei Baibal cacang kan zohmi lengah hin a dang tampi zohawk an um ko rih lai nain hi vial cawnpiaknak hin, nu paw chung nau kongah Pathian ruahning cu kan fiang ko cang lai, tiah ka zumh. Pathian nihcun nu paw chung nau le a chuak cangmi ngakchia/upa nunnak hi a thleidang hrimhrim lo: minung nunnak tling ngei veve ah a hmuh ko hnga. 


Hi bantuk in Pathian nih Baibal in a chimmi hi, nihin kan vawlei mifim zong nih a hman, tiah an fehter cang. Vawlei mifimsang scientist pawl nih an hmuh chuahmi cu:
“Minung pakhat nih nunnak cell “chromosomes” timi hi 46 kan ngeih, tiah an ti. Hi 46 hi nule sin in kan hmuhmi 23, pale sin in hmuh 23 a si, ti a si. Hi cell 46 hi nu ci le pa ci nu nauinn chungi aa ton bakah a chuakmi a si, tiah an ti. Cucaah nu paw chungnau hi nu ci le pa ci aa ton i a keuh sin tein, minung tling hrimhrim a si cang. Minung tling deuh a si khawhnak hnga zeihmanh chap hlei hau ti loin chromosomes 46 cu tling tein a ngeih cang. Cucaah nupaw chungnau cu a sem sin in, minung tling hrimhrim a si”, tiah fehternak an tuah.
  
“Nu ci le pa ci,” nu nauinn chungi aa ton in a zarh hnih nak ah “nau sem=fetus” timi hi a mah tein aa thawn kho cang. A zarh li nak ahcun kutke, lungthin etc. hna ngeih hram aa thok cang. A zarh nga nak ah an kutke, mithna hna hmuhkhawh an si cang. A zarh sarih nak ahcun tongh tham an thei kho cang. A zarh riat nak ahcun, a caan caante ah, an thawchuah an thok cang. Zarh hleihnih nak ahcun nu pawchungah cawl phukphak hram an thok cang,” tiah minung nunnak kong cithlattu nih fiang tein an langhter ve.


Cucaah dawtmi u le nau hna kan paw chungnau cu a zarh zeizetnak le a thla zeizetnak i kan thah zongah, minung nunnak thatu kan si ko. Nu paw chung nau thah cu, a lengchuak cangmi ngakchia thah he aa khat bakmi a si. News paper i “a pa nih a fa a thah, a nu nih a fa a thah” timi kan rel caan ahcun “aa..aa..aa.. a va rapthlak luammam dah!”, kan ti tawn. A chuak cangmi an fapa/fanu thattu an si ruangah a sual khun in kan zoh hna awk a si lo: a chuak rih lomi nau thattu he an dirhmun aa khat ko! An nih mitam deuh theih in an thah i kan nih mitlawm deuh theih in kan thah, cu lawng cu aa dannak a si. Paw chung nau thah cu Lai Nawn a si. Lai Nawn cu Baibal sual a si, a ti caah nu paw chungnau thah cu Lai Nawn sualnak a si ve. Zeitindah Baibal nih, lam dangin, sual a phawt rih? timi part III ah kan peh tthan lai.

Tuesday 16 December 2014

Nau Hrawh Hmang Pawl Hi Pathian Nih Zeitindah A Tuah Hna Lai?




Biadomhnak:

Nihin kan vawlei cungah Ebola le ISIS ralnak in ttih a nung deuhmi cu, nupaw chung nau sem cungah, tuchan minung kan lungput hi a si. Vawlei cung dihlak huap in chim ahcun a sau tuk lai caah tahchunhnak pakhat hmangin, hun fianter tuah ning. Nihin vawlei cungah khrihfa ram lawng siloin vawleipi nih nupa ah a ruah ciomi cu, United States of America ram hi a si. America cu khrihfa ram a si. Nihin vawlei ah ttih bikmi le uar bikmi ram zong a si fawn. Sihmanhsehlaw nihin America ram ah, “minute 1 ah nupaw chung nau 3, nikhat ah 40000, kum khat ah 1,500,000 thah peng an si’, tiah cithlattu hna sin in report hmuh a si. 

Nupaw chung nau thatu 93% nih an naupawi mi an duh tthan lo ruangah an thah hna i, nu le dam lonak ruangah 3%, nau dam lonak ruangah 3% thah an si i, tlaihhrem le pawngsual ton ruangah nau aa hrawkmi hi 1% lawng an si. Tuak ko, kan vawlei nih nupaw chung nau thah hi rawl einak in kan iawlh deuh cang hih! Vawlei cung ram nganngan ram 7 (Canada, China, Netherlands, North Korea, Singapore, United States, Vietnam) ah cozah nih nawl a pek cang. Kan mifim hna nih a thahning le thahnak hramnam phun phun an ser cuahmah. Minung nih ding tein khuaruah khawhnak kan thlau cang hih! Kan nih Lai miphun khrihfa zong nih duhduh in paw chung nau, kan thah cuahmah ve hna. A poi taktak! Cucaah nupaw Chung nau thatu pawl cungah zeithildah a tlung lai, timi hi tutan cu felfai tein hun zoh tuah hna u sih.

 

Part I

Nupaw Chung Nau Thah Ngamnak Lungthin Hi Minung Nunnak Hmuhning Hmanlo In, A Chuahmi A Si:


Vawlei cungah biaknak tampi a um i biaknak kip nih minung nunnak kan hmuhning aa dang cio. Caan kan ngeih ahcun pakhat hnu pakhat in fianter khawh kan hun i zuam te lai.  Zeiruangah dah nau kan hrawh ngam, tiah cun minung nunnak kongi kan hmuhning a hman lo ruangah a si. Asi ahcun, minung nunnak a zeiset zawn i kan ruahnak hmanlo nihdah,  nupaw chung nau thah ngamnak lungthin hi a kan pek? timi hi pakhat hnu pakhat in hun zoh hna u sih.


1. Minung Nunnak Hi Zeitik In Dah Aa Thawk?

Minung nunnak zeitik in dah aa thawk, timi kongah hin vawlei mithiam sang tampi lakah buainak nganpi a um. A cheu nih minung nunnak cu nu chungin kan chuah bak ah aa thok, zeicatiah nu paw chung an um chung poah cu nule nunnak in an nung, tiah an ti. Asinain nihin scientist tam cem nih, “minung nunnak cu nu ci le pa ci, nu nauinn chung i aa ton bak in, minung nunnak cu aa thok”, tiah an fehter cang. Nu ci le pa ci aa peh bakah, a nu nunnak he aa khat lomi nunnak dang, a nu paw chungah aa sem, tiah an ti. Hihi nau aa hrawkmi tam deuh nihcun kan hngalh mi le kan zumh mi a si ko. Nain kan mit nih a hmuh lomi nau nunnak nak hi, biapi ah kan chiah lo ruangah le kan mah duhnaktu biapi deuh i kan chiah ruangah, nu paw chung nau hi kan thah tawn theu hna.


2. Minung Nunnak  Hota Dah A Si?

Mithah cu, minung nunnak ngeitu Pathian hmaiah sual a si, tihi khrihfa nihcun kan zumh dih. Asi ahcun kan paw chung nau kan thah hi, paw chung nau cu nunnak a ngei rih lo, tiah kan zumh ruangah a si lo ahcun kha naute nunnak ngeitu taktak kan hngalh fian lo ruangah a si kho men. Nihin vawlei cungmi tampi nih nu paw chung nau nunnak ngeitu cu a Nu/pa a si, tiah an ti cang.


Sihmanhsehlaw kan nih khrihfa nihcun nu paw chungum nau nunnak si seh, a chuak cangmi ngakchia hna nunnak si seh, upa nunnak si seh, a dihlak in a ngeitu cu Pathian a si, tiah kan zumh. Upa le upa ithah lawng sual ah ruah i, paw chung nau thah balte sual ah ruah khawh lo hi cu, minung nunnak ngeitu Pathian nih nunnak a hmuhning kan fian lo ruangah a si ko. Nunnak cu Pathian nihcun a hmet zongah, a ngan zongah, a dihlak in aa rual tein, biapi ah chiah dih hna.


3. Minung Nunnak Man Hi Zeitluk In Dah A San?

Hi kongah hin vawlei cung minung kan hmuh ning aa dang cio. A tlangpi in, minung nunnak man (value) kan khiah ning hi, kan nunnak ngeitu ah kan zumh cio mi (pathian) dirhmun le tinhpiakmi he aa zul cio. Muslim nih minung nunnak cu man (value) an khiah ning aa dang i Buddhist nih an khiah ning aa dang ve. Kan nih khrihfa nih nun man kan khiah ning cu a sang taktak. Khirhfa zumhning in minung nunnak cu sertu Pathian muikeng mi, sual ngei lo Pathian fapa Jesuh Khrih thisen in cawkmi, Thiang Thlarau nih celhcihmi le Pathian nih zungzal in zungzal tiang a mah sin um dingin a timhmi a si, tiah kan zumh.


Khrihfa pakhat si ve ko tung i a sunglawi tukmi nunnak ngei ve mi, nu paw chung nau kan thah ngamh le kan thah sian ko rihmi hi cu khrihfa zumhnak nih, Baibal cawnpiak ning in, nunnak man a khaihmi kan i hrawm khawh rih lo caah a si ko.

Hi kongah hin Baibal nih zeitindah a chim, timi (part II) a rauh hlan ah hun chuah khawh kan izuam lai.