Tuesday 30 June 2015

Same-sex Marriage Hi A Sual Ko Maw?

                                                    (Part I)
Biadomhnak

U.S ram ah same-sex marriage phungtling ah cohlan ding le cohlan lo ding, biatak te in an buaipi lio ah khan, khrihfa Pastor 100 hrawng nih same-sex marriage kan duh lo, tiah min an thut. Kap khatlei ah, khrihfa pastor thiamthiam minung 100 tluk nih kan duh bak, tiah min an rak thut ve. June 26, 2015 i U.S High Court ah same-sex marriage phung cu, ram pumpi caah phungtling si ding in a cohlangtu biaceihtu pawl zong kha, Pathian bia thate in a thei mi an si dih. Cucaah, hi zulhphung an pass mi rang ah, nan palh ti awk an tha hnga maw? Asi lo ah, sam-sex marriage timi hi sual a si tak tak ko maw? timi tawite in hun zoh tuah hna u sih.

A. Same-sex Marriage Baibal Nih Sual A Phawt

"Nu le nu, pa le pa thitumnak" cu piangfiang te in, Pathian nih Khrihfa Baibal chung ah, sual a phawtmi a si. Rom dal khatnak chung ah, Pathian thinhuntertu minung sualnak a chim hna. Rom 1:26-28 a phanh tik ah, "Pathian nih ningcang te in a ser mi, nu le pa umtinak cu kal tak riangmang in nu nih nu he an umti i, pa nih pa he an umti, tiah fiangte in same-sex marriage cu sual a phawt. Cu lawng si lo, Lev. 18:22 kan zoh tik ah, Pathian nih "pa nih pa he nan sual tti lai lo", tiah fiangte in nawl a pekmi hna kan hmuh. Cu lawng a si lo, kan Baibal Genesis in Biathlam karlak ah, pasal (hunband) timi biafang paoh cu, Hebrew zong ah siseh, Greek zong ah siseh, pa chimnak (masculine gender) in tial zungzal a si i nupi (wife) paoh cu nuchimnak (faminine gender) in tial zungzal a si.
Cu caah Pathian nih, hihi tuah hlah u, tiah nawl a pekmi tuah cu "Pathian, zeihmanh ah kan rel lo..kan challenge..na thilti khawhnak cu chuah law, hun ka thua tuah" ti he khin aa khat.

B. "Same-sex Marriage Sual Phawtu Hi Khrihfa Baibal Lawng A Si Lo

"Same-sex marriage hi, Khrihfa Baibal lawng nih sual a phawtmi a si lo. Sual phawtu tam tuk a ngei. American nih, rulhrang bantuk ah an zohmi, ISIS pawl hmanh nih khin, fak taktak in sual an phawt. An nih nihcun, hi sualnak a tuahtu cu inn sang tak tak cung in, thi lak an hlawnh ko hna. Zeicatiah, "nu le nu, pa le pa thitunak" cu:

1. Tabawa phung (natural law) he aa kalhmi a si

Pathian nih thil vialte a kan ser tik ah, a nu le a pa, ti in a kan ser dih. Zeicatiah, a nu le a pa pehtlaihnak hmang in ci/tefa ngeih ding kha, Pathian tinhmi a si. "Nu le nu, pa le pa thitumhnak" nih zei tefa dah an ngeih khawh lai. Cu caah, hihi tabawa phung (natural law) kalh in tuahmi thil a si caah, sual a si.

2. Minung pumsing phung (physical law) he aa kalhmi a si

Pathian nih nu cu, pa caah a sermi a si bantuk in an umti tik ah, relremlonak zeihmanh um lo in le rem cipcep te in an umti khawhnak hnga, pa ta (organ) cu a sau/a zum in a ser i, nu ta (organ) cu a bek/ a kua in a ser. Hi hna pahnih hi an i rem tuk! "Nu le nu" an umti tik ah, a bek le a bek, aa rem cipcep kho ti lo i, "pa le pa" an umti zong ah, a zum le a zum aa rem cipcep kho ti lo. Cucaah Sam-sex marriage cu  minung pumsing phung (physical law) he aa kalhmi a si
 caah sual a si.


Friday 26 June 2015

Baibal Chung "Selah" Timi Khi, A Sullam Zeidah A Si?

Biadomhnak

"Selah" timi biafang hi Hebrew biafang cu a si nain, zei bantuk Hebrew scholar zong nih Baibal chan lio Judah mipi nih zei sullam ruahchih in dah an rak hman, tihi a tihchiah in an hngal kho lo. Cucaah Hebrew scholar Grätz nihcun, hi biafang sullam hngalh hi Pathian nih a kan sianh lo. Zeicatiah hihi Jeruslem temple chung choir satu hna nih, Pathian sunparnak peknak caah an rak hman mi le Jeruslem biakinn lawng nih a pek khawhmi thilsunglawi a si caah, Church le synagogue nih kan hman ve khawhnak hnga lo a sullam thuh kanh kan si, tiah a rak ti. Sihmanhsehlaw "selah" a sullam si dawh bik in hmuhmi le ruahmi cu an um ve ko. Cucu a tawinak in hun zoh hna u si law, Baibal chung i hman an sinak context he aa tlak le tlak lo zong kan mah ciote in ruah chih pah i zuam hna u sih. 

A. Baibal Ah "Selah" A Langhning

Hebrew Baibal ahcun, Genesis in Malakhi karlak ah "Selah" timi hi 74 a lang. Cu chung ahcun, 71 cu Psalms chung ah a si i a dang 3 cu Habukkuk cauk chung ah a si. Hi "selah" biafang an langhnak Baibal cacang tete zoh tik ah, (eg. Psalms 3, 24, le 46:, 55:19, 57:3, le Hab. 3:3, 9, 13) catialtu nih Pathian sin i an i lawmhnak a thuk taktak in an chim caan ah an hmanmi siseh law a dawh. Hi ruang ahhin, Hebrew scholar cheukhat nih, "selah" timi biafang hi "haleluijah" timi biafang nih a aiawh, tiah an ti phah. "Haleluijah" he an hmannak aa lo ngai ngai. 

B. "Selah" Biafang Sullam le Hmannak Ruang

Kan chim cang bantuk in "selah" biafang sullam kong ah thiamsang pawl chimmi aa dang pah cio. Aa dangmi chung ah, mi tampi nih an i hrawm khawhmi pakhat cu "hun i din ta law, Bawipa thangthat tuah" tihi a si. Hihi scholar cheukhat nih an chim mi a dang pakhat he aa pehtlai ngai. An chim mi cu, " 'Selah' timi biafang hi Syrian Aramaic nih thlacamnak ah an hman mi bia thuk pakhat in aa thawk mi a si. Cu biafang cu, minung nih Pathian thangthatnak caah an hman khawhmi biafang vialte lak ah a sang bik mi biafang a si", tiah an ti.

Hi bantuk in an chim mi sullam phun hnih kan hun peh tik ah, a chuak mi cu "minung nih a ti khawh mi vialte lak ah, a sang bik hmang in, Bawipa a thangthatnak biafang a si" ti khawh a si. Hihi a sullam taktak zonga si hrimhrim lai, tiah zumh awk a tlak ngai ngai. Zeicatiah, "selah" timi Hebrew holh in a ratnak biahram hi "cala" a si, tiah zumh a si. "Cala" cu "thlai (cuai thlai), a rihzan tah" tinak a si. Baibal chan lio ahhin, thil pakhat khat (eg.rawl, phaisa) a man hngalh an duh tik ah, a  cuai in an rak thlai. Hi thil nih a fiangter mi cu, Jeruslem biakinn choir hruaitu nih Pathiang thangthatnak hla an sak lio ah "selah" tiah a au ahcun, nan hlasak vun ngol ta u law, Pathiang thil tuahmi a lian ngan ningzia hi a cuai hun thlai ta hmanh u, a ti hna tinak khi a si.  

A sullam phunphun an chim cio mi, dihlak fonh tik ah "selah" timi hi cu "hi kaa zawn hi felfai te in hun ruat ta hmanh u, sunparnak le thangthatnak vialte lak ah a ngan bik pek awk aa tlakmi Bawipa a sinak nan hmuh lai" ti leikap khi a chim duhnak a si ko. 

Asi ahcun, nihin zumtu hna kan caah "selah" nih zei sullam dah a ngeih ve? Kan chim cang bantuk in, "selah" timi Pathian bia thiang, Baibal ca kan rel caan ah a sullam ruat lopi in kan rel tawn mi vialte le Pathian hla thiang kan sak tik ah, a sullam ruat lopi in kan sak tawnmi vialte a remhtu ding khi a si. A kan hruaitu hna nih, zapi hmai in "selah" tiah chim hna hlah hmanhsehlaw, Baibal Ca Thiang kan rel caan le Pathian hla thiang kan sak caan poah ah, kan lung chung te  te in "selah" tiah kan mah le kan mah  i ti peng hna u si law, a sullam ruat bu te in rel le sak i zuam hna u sih. 

Thursday 25 June 2015

"Hallelujah" Tihi Thlarau Holh A Si Hlei Maw?


Biadomhnak

Thawngtha chimtu cheukhat nih "Hallelujah" ti cu van holh a si, khuachia nih an tih, teinak petu a si, tiah a phunphun in an chim tawn na theih bal ve theo lai. Micheu khat nihcun, "Hallelujah" ti cu Thlarau thilthup ah kan ruah i a tih in kan tih ve. Cu nak in khua ruah har chinchin a si rihmi cu, "Hallelujah" tihi kal sual ah a ruatmi zong kan um rihmi hi a si. Asi ahcun, "Hallelujah" ti cu zeiset dah a si i, zei bantuk sullam dah a ngeih? timi tawi te in hun zoh tuah hna u sih.

A. "Hallelujah" Timi Biafang A Chuahning

"Hallelujah" timi hi Hebrew biafang pahnih "hallelu" le "Yah" timi fonh in a ra mi a si. "Hallelu" ti cu "hallal" ti in a ra mi a si i a sullam cu "thangthat" tinak a si. Hi ka ahhin nawlpeknak (imperative) in hman a si caah, "thangthat tuah u" tinak khi a si. Cun a pahnihnak biafang "Yah" timi hi cu "YHWH" ti in a ra i "Pathian min" a si. Baibal chung ah Pathian min tampi a um. Cu lak ah, "YHWH" timi hi Judah mipi nih Pathian an auhnak min le an tihzah bikmi min a si.

Hi biafang pahnih fonh i a sullam cu "Bawipa cu thangthat tuah u", tinak a si. Sihmanhsehlaw "Hallelujah" timi hi ningcang lo deuh in kawmhmi Hebrew biafang (Hebrew Idiom) a si caah, lakhruak in Bawipa thangthat tuah u, hun timi nih a sullam dihlak a tlinh khawh deuh lomite a um.'Lunglawm te in thangthat, asilo ah, Pathian ah i pawrhlawt', tinak khi a si. Hebrew scholar cheu khat chimning le bang ahcun, 'Hallel=thangthat' timi biafang hi "hrut ngai le molh ngai in thil a tuahtu hna pawl chimnak zong ah hman a si", tiah an ti.  

B. Baibal Chung Ah "hallelujah" a langhning

Hebrew Baibal Chung Ah, "hallelujah" tihi 24 a lang. Psalms 111-117, 145-150 karlak ah khin voi 24 kan hmuh. Cun Greek holh in tialmi Baibal, Biathlam 19 ah khin voi 4 kan hmuh ve. Psalms chung i a hmanning zoh tik ah, Psalm catialtu nih hi biafang hi mizapi kha hma khatte ah Pathian thangthat ding in fawrhnak caah a hman deuh. Psalms 113-150 karlak hi "Hallel Psalms" tiah auh a si. A sullam cu thangthatnak hla, tinak khi a si ko. Hi thangthatnak hla an sak caan ah hin, an hla sin ah, Israel mipi nih "hallelujah" tihi an rak sak chih tawn mi a si. 

C. Chanthar Zumtu Pawl Nih "Hallelujah" Kan Hmaning

Protestant Khrihfabu tampi ahcun, "Hallelujah" ti le "Bawipa cu thangthat si ko seh", tihi aa tluk te in an cohlan veve hna. An pahnih in, Pathian thangthatnak le Pathian sin i lunglawmhnak langhternak caah aa tluk te in hmual an ngeihter hna. "Hallelujah" va ti theng nih zei sullam thuk hlei le thlarau thil deuh hlei a chuahpi in an hmu lo. Zapi hmai in, mizapi hruaitu nih "kha...'Hallelujah' kan ti hna lai" tiah ti len hau lo in mi pakhat nih, a duhmi le a hngah pengmi thil a hmuh tik ah, aa lawmh tuknak Pathian sin ah a langhternak a si awk a si ko, tiah an ti.

Sihmanhsehlaw protestant khrihfabu pawl chung in denomination cheu khat le zumtu cheu khat nihcun, "Hallelujah" na ti ahcun na dam lai, "Hallelujah" na ti ahcun khuachia nih an zam tak lai, "Hallelujah" ti cu van holh a si etc. tiah a phunphun in an chim lawng siloin cu bantuk cun an hman taktak fawn. "Hallelujah" au ruang i khuachia an zam le zam lotu cu, an mah khuachia le thiang thlarau lawng nih an hngalh khawh mi a si.  

Asi ahcun, "Hallelujah" cu kan hmang lai maw, hmang hlah? Baibal nih nawl a kan pek mi a si caah, lunglawm tein kan hman awk a si ko. Baibal chung i hman a rak sining zoh tik ah, a caan ahcun hla hruaitu nih, "Hallelujah" ti hna u sih" a ti hnu ah mizapi nih a hun chim ve caan zong um dawh in a lang. Cucaah, a hmun le caan a rem ko ahcun, pum in a si zong ah, a bu in a si zong ah, "Hallelujah" ti hman hi zumtu nih thlirit ah kan chiah awk a si hrimhrim lo. Sihmanhsehlaw "Hallelujah" timi ahhin thlarau thawnnak power a um, hei ti phun in tanbo hman in hman awk tu cu a si hrimhrim lo. 

Zumtu nun in Thiang Thlrau thawnnak a chuahter tawntu cu biafang (eg. Hallelujah) men si lo in, thlacamnak le a nawl zulhnak in punghman te i kan nun Pathian sin kan peknak tu hi a si deuh. 

Pathian sunparnak ca a si ko ahcun, "Hallelujah" cu kan mah diriamhnak cio te in hman awk a si ko. Kan hman tik ah, a cunglei kan langhter cangmi a sullam belte philh lo a bia pi. Cun, kan mah bantuk in a hmang kho ve lo mi hna zong nih "hallelujah" timi biafang theng hman lo zong in, keimah tluk te in Pathian an thangthat khawh ve ko, zong philh lo ah a tha.